Twee staatssecretarissen en drie directeur-generaals voor de Belastingdienst. Douane en Toeslagen die worden afgesplitst. Het is geen nieuw idee, want diverse hoogleraren en Tweede Kamerleden vragen hier al tijden om. Toch is het minister Hoekstra van Financiën die nu de knoop doorhakt.
Boosdoener: toeslagen
De Belastingdienst was ooit het voorbeeld van een geoliede uitvoeringsmachine. In de jaren negentig won de Nederlandse fiscus zelfs prijzen en gold als lichtend voorbeeld van een overheidsdienst. Dit ging volgens diverse experts mis toen de Belastingdienst ook toeslagen moet gaan uitbetalen. Vanaf dat moment was de fiscus verantwoordelijk voor twee hele verschillende processen: het innen en uitdelen van geld.
Ingericht op het innen van geld
Toen in 2006 het toeslagenstelsel werd ingevoerd, leek het de politiek handig om dit aan een organisatie te geven die toch al over alle inkomensgegevens van bijna alle Nederlanders beschikt. De Belastingdienst was – en is – echter helemaal ingericht voor het innen van geld en niet bedreven in het betalen en terugvorderen. En zo ontstonden er vanaf het begin af aan al problemen. De eerste jaren door onzorgvuldige en trage uitbetaling en haperende ICT, de laatste jaren door de ontspoorde fraudeaanpak en – nog steeds – de ICT.
Op dit moment gaat er 13 miljard euro in het toeslagenstelsel om. Vijf miljoen Nederlandse gezinnen krijgen huur-, zorg- en/of kinderopvangtoeslag. Die worden vooruitbetaald en later pas gecorrigeerd. Dit zorgt ervoor dat er een groot risico bestaat dat gezinnen grote bedragen moeten terugbetalen. Hoe dit op grote schaal mis kan gaan hebben we kunnen zien bij de kinderopvangtoeslagaffaire.
Reorganisatie de oplossing?
De reorganisatie en de loskoppeling van Toeslagen en Douane moeten de problemen oplossen. Of dit ook daadwerkelijk een oplossing is, is zeer de vraag. Trouw meldt dat verschillende instanties waarschuwen dat het toeslagenstelsel als geheel zijn doel voorbij schiet. De Algemene Rekenkamer, de Raad van State, de Nationale Ombudsman en ook eigen ambtenaren wezen er al op dat het systeem vanwege de complexiteit niet langer goed uitvoerbaar is. Experts roepen daarnaast al tijden dat de overheid beter terug kan gaan naar het systeem van vóór 2006. De opties op dit vlak worden nog onderzocht. Het ministerie denkt nu bijvoorbeeld aan een gezamenlijke ‘huishoudtoeslag’ of totale afschaffing in combinatie met verhoging van een uitkering en minimumloon.
Twee staatssecretarissen
Om dit straks allemaal aan te pakken, worden nu niet één maar twee staatssecretarissen aangesteld. Er komt een staatssecretaris die zich gaat focussen op het innen van belasting en de hervorming van het fiscale stelsel. De andere staatssecretaris gaat zich bezighouden met douane en de toeslagen. Dit hebben de coalitiepartijen nu besloten.
In 2018 diende Martin van Rooijen (50plus) al een motie in om deze tweede staatssecretaris voor elkaar te krijgen. Volgens hem was Menno Snel altijd in de Tweede Kamer. Hij moest bij urenlange debatten aanwezig zijn en besteedde veel tijd aan het belastingplan en wetgevingsoverleggen. Daar bovenop moest hij interne gesprekken voeren, honderden vragen lezen en schriftelijk beantwoorden. “Hij heeft geen tijd meer over”.
Vacature staat nog open
Wanneer de nieuwe staatssecretarissen aantreden, blijft nog onduidelijk. Hoekstra verwacht de opvolgers van Snel niet binnen dagen, maar wel binnen een maand. De twee opvolgers zullen allebei lid zijn van D66.
