Nieuw beleid rondom zzp en schijnzelfstandigheid

In onze laatste aflevering van Studio Nextens was arbeidsrechtadvocaat Maarten van Gelderen te gast. Samen met Peter Hoogstraten besprak hij onder leiding van Ronnie Overgoor, de nieuwe koers van de Belastingdienst omtrent zzp en schijnzelfstandigheid. Maarten had ook nog even tijd om een aantal vragen te beantwoorden.

Hoi Maarten! Bedankt dat je nog een paar minuten voor ons hebt.
“Geen probleem!”

In het webinar stond de nieuwe koers van de overheid rondom zzp en schijnzelfstandigheid centraal. Kun je kort uitleggen wat dat nieuwe beleid inhoudt?
“Jazeker. Zoals velen misschien al hebben gelezen, is de Belastingdienst per 1 januari 2025 begonnen met een actievere controle rondom schijnzelfstandigheid. Ze willen beter nagaan of een zzp’er ook echt als zelfstandige opereert, of dat er eigenlijk sprake is van een verkapt dienstverband. Hierbij kijkt de Belastingdienst met een arbeidsrechtelijke bril naar de situatie. Dat wil zeggen dat er aan de hand van een aantal arbeidsrechtelijke criteria geconcludeerd wordt of er sprake is van een zzp’er of een werknemer. Belangrijk daarbij is dat de feitelijke situatie bepalend is en dus zozeer wat partijen op papier gezet hebben.”

Betekent dit dat er nieuwe wetgeving is ingevoerd?
“Nee, dat is een goede vraag, want dit wordt vaak gedacht. Het is belangrijk om te benadrukken dat er geen nieuwe wetgeving is. De Wet DBA (Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties), die al acht jaar geleden werd ingevoerd, is nog steeds van kracht. Wat er wel is veranderd, is dat het handhavingsmoratorium, dat jarenlang van toepassing was, nu is opgeheven. Tot voor kort werd de wet namelijk niet actief gehandhaafd door de Belastingdienst (behalve in uitzonderingssituaties waarbij sprake was van ‘kwaadwillendheid’). Dit verandert nu; er wordt vanaf dit jaar weer gecontroleerd en gehandhaafd.”

Wie wordt door dit beleid het meest geraakt: opdrachtgevers of zzp’ers?
“De Belastingdienst richt zich bij controles vooral opdrachtgevers. Het handhavingsmoratorium van de afgelopen jaren gold ook alleen voor opdrachtgevers. Het is nog even de vraag of de Belastingdienst vanuit de controles bij opdrachtgevers ook actief opdrachtnemers/zzp’ers gaat aanspreken. Wat hierbij belangrijk is om te weten, is dat de Belastingdienst niet eindeloze capaciteit heeft. Er zijn ongeveer 80 FTE beschikbaar voor deze controles. Daarom richten ze zich in eerste instantie op sectoren waar schijnzelfstandigheid vaak voorkomt, zoals de zorg, het onderwijs en de kinderopvang. Dat betekent overigens niet dat andere sectoren niets hoeven te doen. Iedereen moet zijn zaken op orde hebben.”

Wat kunnen opdrachtgevers en zzp’ers doen om zich goed voor te bereiden?
“Voor opdrachtgevers is het essentieel om hun overeenkomsten goed door te nemen en te controleren of deze voldoen aan de huidige regels. Zzp’ers moeten zich vooral afvragen of ze echt als ondernemer opereren. Word ik ingehuurd vanwege mijn expertise die niet in de organisatie aanwezig is? Ben ik voldoende onderscheidend ten opzichte van werknemers die binnen de organisatie werken? En hoe vrij ben ik in het uitvoeren van mijn werkzaamheden? Dit zijn enkele van de vragen die van belang zijn. Als er twijfel is, raad ik aan om juridisch advies in te winnen.”

Het Deliveroo-arrest wordt vaak genoemd in deze context. Wat houdt dat precies in?
“Dat klopt, het Deliveroo-arrest is een belangrijke uitspraak van de Hoge Raad. In deze zaak ging het erom of de bezorgers die voor Deliveroo werkten wel echt als zelfstandigen konden worden gezien, of dat zij eigenlijk werknemers waren. De Hoge Raad concludeerde dat het hier om werknemers ging. In dit arrest zijn negen factoren benoemd die een rol spelen bij de beoordeling of iemand een werknemer of zelfstandige is. Denk bijvoorbeeld aan de mate van vrijheid die iemand heeft, de mate waarin hij of zij wordt aangestuurd, en de ‘inbedding’ in de organisatie. De Belastingdienst gebruikt deze factoren, die ook wel gezichtspunten worden genoemd, nu als leidraad bij hun controles.”

Kun je een concreet voorbeeld geven van hoe die inbedding in de praktijk werkt?
“Ja, zeker. Stel je voor: een onderwijzer die als zzp’er wordt ingehuurd om exact hetzelfde werk te doen als zijn collega’s in loondienst. Hij heeft dezelfde werktijden, dezelfde leidinggevende en zit zelfs bij dezelfde werkoverleggen. In zo’n geval is de kans groot dat er sprake is van een verkapt dienstverband. Zowel de werkzaamheden zelf (het lesgeven) als de werkende (de docent/zzp’er) zijn in dit voorbeeld ingebed in de organisatie. Een echte zelfstandige wordt meestal ‘van buitenaf’ ingehuurd, voor een specifieke opdracht of expertise. Als iemand volledig is ingebed in de organisatie en zich ook nog een bezigheid met werkzaamheden die tot de kernactiviteiten van de organisatie behoren, dan is het lastig vol te houden dat diegene een zzp’er is.”

Waar kunnen opdrachtgevers en zelfstandigen terecht voor meer informatie?
“Het Ministerie van Sociale Zaken heeft een handige website gelanceerd: hetjuistecontract.nl. Hier vind je informatie over hoe je als werkgever of zelfstandige kunt voldoen aan de regels. Op de website beoordelingarbeidsrelatie.nl kun je als opdrachtgever een uitgebreidere check doen. Daarnaast kun je op de website van de Belastingdienst het document Toelichting Beoordeling arbeidsrelaties downloaden en kun je lezen hoe de Belastingdienst in de praktijk omgaat met de gezichtspunten uit het Deliveroo-arrest.

Waarom heeft de overheid juist nu besloten om te gaan handhaven?
“Er zijn meerdere redenen. Allereerst is het aantal zzp’ers in Nederland de laatste jaren enorm gegroeid. Vergeleken met andere landen hebben wij relatief veel zelfstandigen. Dit heeft bijvoorbeeld geleid tot spanningen in sectoren als zorg en onderwijs. In sommige gevallen verdienen zzp’ers daar meer en hebben ze meer vrijheid dan hun collega’s in loondienst, terwijl ze hetzelfde werk doen. De overheid wil die ongelijkheid aanpakken. Daarnaast leidt schijnzelfstandigheid tot problemen ten aanzien van de betaalbaarheid van ons sociale stelsel. Schijnzelfstandigen dragen geen premies werknemersverzekeringen af en daardoor komt de toekomstbestendigheid van de sociale zekerheid in gevaar.”

Wat zijn de gevolgen van dit beleid voor bedrijven en zelfstandigen?
“Werkgevers lopen het risico op naheffingen en correcties als blijkt dat een zzp’er eigenlijk een werknemer is. Dit kan gevolgen hebben voor loonheffingen, werknemerspremies en pensioenbijdragen. Maar opdrachtgevers kunnen ook geconfronteerd worden met loonvorderingen, denk aan vakantietoeslag en verlofdagen die in feite hadden moeten worden toegekend. Voor zzp’ers kan het betekenen dat ze alsnog onder sociale zekerheidsregelingen vallen, maar ook dat ze hun zelfstandige status en fiscale ondernemersfaciliteiten kwijtraken. Opvallend is dat sommige bedrijven nu al stoppen met het inhuren van zzp’ers, om risico’s te vermijden. Dit leidt op sommige plekken tot extra personeelskrapte, bijvoorbeeld in de zorg en het onderwijs. Hoe dit zich verder ontwikkelt, moeten we nog zien.”

Hoe gaat de Belastingdienst precies handhaven?
“De Belastingdienst heeft een handhavingsplan gepresenteerd. Ze starten in de regel met bedrijfsbezoeken en informele gesprekken met opdrachtgevers. Dit zijn meer oriënterende gesprekken, waarbij ze willen weten hoe een opdrachtgever met zzp’ers werkt en welke stappen er worden genomen om schijnzelfstandigheid te voorkomen. Als de Belastingdienst twijfelt aan de situatie, kunnen ze echter ook een boekenonderzoek starten. Hierbij wordt de administratie gecontroleerd. Als uit zo’n onderzoek blijkt dat er sprake is van schijnzelfstandigheid, dan kan de Belastingdienst naheffingsaanslagen opleggen, maar ook eventueel boetes als daar aanleiding voor is. Door het personeelstekort bij de Belastingdienst ligt de nadruk op preventie en voorlichting. Bedrijven die aantoonbaar hun best doen, krijgen minder snel boetes opgelegd.”

Wat betekent de ‘soft landing’ waarover wordt gesproken?
“De Tweede Kamer heeft ervoor gepleit dat er een zachte overgang komt naar de nieuwe handhaving. Dit houdt in dat de Belastingdienst niet direct boetes uitdeelt aan opdrachtgevers/werkgevers die aantoonbaar actief aan de slag zijn met de juiste kwalificatie van de arbeidsrelatie. Daarnaast geldt dat er slechts met terugwerkende kracht tot 1 januari 2025 naheffingsaanslagen zullen worden opgelegd (in plaats van de gebruikelijke 5 jaar). Het idee is om bedrijven en zelfstandigen de tijd te geven om zich aan te passen. Dit is een lichte geruststelling voor veel werkgevers, maar het is wel belangrijk dat ze nu al actie ondernemen.”

Wat kun je als werkgever concreet doen?
“Werkgevers moeten hun contracten tegen het licht houden en bepalen of ze voldoen aan de regels. Je kunt bijvoorbeeld een stoplichtsysteem gebruiken: categoriseer contracten als groen (weinig risico), oranje (enige twijfel) of rood (hoge kans op overtredingen). Bij twijfel is het belangrijk om stappen te ondernemen om de situatie te verduidelijken. Daarnaast raad ik aan om interne processen aan te passen en heldere afspraken te maken met zzp’ers, niet alleen op papier, maar kijk vooral ook naar de praktijk. Hoe wordt er feitelijk gewerkt en is in alle gevallen goed te verdedigen dat er echt sprake is van een zzp’er/ondernemer?

Moeten bedrijven zich zorgen maken?
“Dat hangt er uiteraard vanaf. De branche waarin gewerkt wordt, de mate waarin de zzp’er zich als ondernemer opstelt en het type werkzaamheden zijn hierbij belangrijke factoren. Zorg in elk geval dat je als organisatie je zzp-populatie goed in kaart hebt gebracht, risico’s geïnventariseerd hebt en dat je aantoonbaar aan de slag gaat met twijfelgevallen. Niets doen en afwachten is het slechtste wat je nu kunt doen.”

Dank je wel voor je tijd en inzichten, Maarten!
“Graag gedaan!”

We doen het samen; al 70 jaar

Het webinar, met Maarten van Gelderen en Peter Hoogstraten, vond plaats op 28 januari en kun je gratis terugkijken. Wil je meer inhoudelijke informatie over het zzp en schijnzelfstandigheid of andere fiscale vraagstukken? Nextens Naslag helpt je met talloze themadossiers, rekentools, stappenplannen en modelovereenkomsten.