Kunstmatige intelligentie (AI), Automated Decision Making (ADM), blockchain en big data: ze kunnen jouw leven en werk makkelijker, sneller en goedkoper maken. Maar ook ingewikkelder en misschien zelfs gevaarlijker. De integratie van deze technologieën maakt het mogelijk dat organisaties antwoorden kunnen halen uit enorme hoeveelheden data. Maar hoe zit het met digitalisering en fiscaliteit en welke impact hebben deze technologieën eigenlijk op de rol van fiscaal en financieel professionals?
Nieuwe belastingstelsels
Toonaangevende autoriteiten in Big Tech en in de wetenschap verwachten ingrijpende veranderingen in onze samenleving door voortschrijdende digitalisering, onder andere fiscaal. Zo onderzoekt het Amsterdam Centre for Tax Law van de Universiteit van Amsterdam (UvA) sinds 2021 hoe met behulp van AI en blockchain belastingstelsels zijn te ontwerpen die beter aansluiten op digitale betaalmethoden (cashless), online-platforms en een maatschappij vol nieuwe technologie. Zo is veel belastingfraude te voorkomen door de inzet van bijvoorbeeld Distributed Ledger Technologie, een variant op blockchain. Er valt genoeg te winnen: in 2018 miste de EU 140 miljard euro aan btw-inkomsten waarvan vijftig miljard euro door fraude. Door toenemend gebruik van algoritmen, ook wel Explainable AI genoemd, is straks beter te bepalen of iemand voldoende belasting betaalt over zijn inkomen.
Generatieve AI
Binnen AI wordt veel verwacht van het intelligente gebruik van enorme hoeveelheden data met Generatieve Artificial Intelligence (GenAI). Deze data kan zowel publiek zijn, zoals wat op het internet te vinden is, maar ook in wetboeken en jurisprudentie, of in private databanken zoals van LexisNexis.
Ons onderzoek van eind 2023 onder 12.000 financieel professionals liet zien dat er grote verwachtingen leven over de mogelijkheden van GenAI in fiscale software. De kans dat generatieve AI-tools onderdeel worden van de dagelijkse werkzaamheden schatten financieel professionals op maar liefst 75%. Tegelijk zegt 62% geen idee te hebben over de vraag hoe dan. Bij 38% liggen verwachtingen in kwaliteitsverbetering, gemak en tijdwinst.
Meerwaarde wordt gezocht in fiscale advisering, met betere en snellere onderbouwing, verrijkt met suggesties en voorbeelden – vergelijkbaar met wat ChatGPT nu een beetje kan met publieke bronnen. Ook GenAI zal de rol van fiscalist dus niet doen verdwijnen, maar wel veranderen.
Blockchain
Gebaseerd op ideeën uit de jaren ’90, en ontwikkeld als bitcoin tijdens de financiële crisis van 2008, is blockchain een met cryptografie beveiligde datablokkenketen. Haber en Stornetta beschreven in 1991 het gevaar van documenten bewaren en delen op computers. Dat kon volgens hen niet door op een centrale autoriteit te vertrouwen; het grootboek kon beter verdeeld worden onder verschillende partijen. De transparantie, fraudebestendigheid en onveranderlijkheid van blockchain moet bijdragen aan verbeterde veiligheid, privacy, transparantie, kostenbesparing en ketensamenwerking. Wijzigt iemand data? Dan wordt de volgende input ongeldig. Dit zorgt ervoor dat niemand de relevante gegevens kan manipuleren die in de servers zijn vastgelegd.
Volgens TNO zorgt blockchain voor vertrouwen in digitale informatietransacties, ook tussen partijen die elkaar zelf niet (hoeven te) kennen of vertrouwen. Blockchaintechnologie zorgt dat bedrijven en consumenten hun eigen data, ook fiscale, zo kunnen aanleveren dat bedrijven 100 procent zeker weten dat die gegevens ook waar zijn. De fiscus zou deze data dan niet meer hoeven te controleren.
Databeveiliging
Blockchain kan ook een databeveiligingswapen zijn. Dataveiligheid is een steeds belangrijker issue voor burgers en bedrijven. Alleen al In 2023 hebben criminelen zeker 147 succesvolle aanvallen met gijzelsoftware uitgevoerd op grote Nederlandse bedrijven en instellingen. De schade is zeker groter omdat alleen cijfers bekend zijn van bedrijven met meer dan honderd werknemers en niet alle bedrijven melding doen, uit vrees voor reputatieschade. Onder meer de KNVB, VDL-groep, Universiteit Maastricht en RTL Nederland traden vorig jaar naar buiten nadat ze slachtoffer waren geworden. In de meeste gevallen werd naar verluidt losgeld betaald.
De rol van de tussenpersoon
Omdat blockchain zich inmiddels heeft bewezen in het vaststellen van eigendom (registratie), identiteit, betaling (bitcoin), contracten (proces audit trail en betaling bij ontvangst) rijst de vraag welke tussenpersonen nog nodig zijn in bepaalde ketens. Nu al kan in bepaalde transactieketens een tussenpersoon onhaalbaar of onwenselijk zijn. Onhaalbaar bijvoorbeeld in het internationale betalingsverkeer of in complexe processen. Onwenselijk bijvoorbeeld als het maatschappelijk belang vergaande transparantie vereist. Dit maakt in de toekomst vertrouwde tussenpersonen overbodig in de uitwisseling van digitale activa zoals bestanden, certificaten, eigendomsbewijzen, etc. Sommigen denken dat blockchain daarom de rol van notarissen, accountants, banken en sommige overheden niet zal vervangen maar wel zou kunnen verkleinen.
Digitalisering en fiscaliteit
Niets wijst erop dat deze ontwikkelingen de komende jaren zullen afnemen. Dit betekent dus dat fiscaal en financieel professionals zich maar beter verder kunnen bekwamen in genoemde digitale technologieën. De vraag is alleen hoe? Zoals innovatie doorgaans stapsgewijs verloopt, zo zal de financieel professional zich ook stapsgewijs verder moeten bekwamen, te beginnen met het digitaliseren van data en processen en het koppelen van verschillende databronnen, zowel interne als externe. Die digitalisering en koppeling zal onvermijdelijk nieuwe inzichten en dwarsverbanden opleveren. Hoe meer een fiscaal professional de verbinding weet aan te gaan met ketenpartners hoe meer beeld ontstaat over verbeterkansen en de eigen toegevoegde waarde. De hindernissen en verbeterkansen die dan in beeld komen dienen vervolgens ook met behulp van digitalisering en automatisering te worden aangepakt.
Stilstand is achteruitgang
Het goede, of slechte, nieuws met betrekking tot digitalisering en fiscaliteit is dat voorlopig niemand de fiscalist verplicht mee te doen. Maar iedereen weet ook dat stilstand achteruitgang betekent. Daarom luidt ons advies: digitaliseer je organisatie, verbind je digitaal met ketenpartners, en herhaal deze actie zo vaak als mogelijk want de digitalisering van fiscaliteit is onvermijdelijk.
Dit artikel verscheen eerder in enigszins aangepaste vorm in Fiscaal Rendement.
Ja, ik wil ook exact weten waar ik aan toe ben!
