Voer de komende jaren geen bezuinigingen of belastingverhogingen door om de staatsschuld actief naar beneden te krijgen. Maar ga in deze onzekere tijd ook geen extra structurele uitgaven doen of structureel de belastingen verlagen als daar geen bezuinigingen of lastenverzwaringen tegenover staan. Kijk kritisch naar de ontwikkeling van de zorguitgaven, die door wetgeving automatisch veel sneller groeien dan bijvoorbeeld uitgaven aan onderwijs of defensie en overweeg die koers te verleggen. Zorg voor heldere begrotingsafspraken en discipline. Dat zijn de belangrijkste aanbevelingen die de Studiegroep Begrotingsruimte vandaag doet.
Voor de 16e keer adviseert de Studiegroep voorafgaand aan de Tweede Kamerverkiezingen de politiek over de begrotingsdoelstelling en de begrotingssystematiek voor de komende kabinetsperiode. Zo kunnen politieke partijen in aanloop naar de verkiezingen en tijdens de formatie een goede afweging maken over het te voeren begrotingsbeleid in de volgende kabinetsperiode. De Studiegroep Begrotingsruimte wordt traditiegetrouw voorgezeten door de Secretaris-Generaal van het ministerie van Financiën en bestaat verder uit hoge ambtenaren van de diverse ministeries en directeuren van de Planbureaus en De Nederlandsche Bank.
1. Korte termijn: De overheid als stabiele factor
Het advies om niet op korte termijn te bezuinigen of belastingen te verhogen is ingegeven doordat de economie de komende jaren nog onder haar kunnen presteert. Anders zou de economie verder worden afgeremd en de crisis mogelijk verder worden verdiept. De Studiegroep adviseert daarom om stabiliserend begrotingsbeleid te voeren. Als gevolg van economische krimp wordt er minder aan belastingen en premies betaald terwijl de uitgaven (onder meer aan werkloosheidsuitkeringen) hoger zijn dan normaal. Volgens de Studiegroep is het verstandig de economie nu met tijdelijk crisisbeleid verder te ondersteunen. Dit crisisbeleid moet op termijn weer worden afgebouwd, naarmate de economie meer op eigen benen kan staan.
Dat er nu niet direct bezuinigd hoeft te worden, betekent niet dat er geen maatregelen genomen hoeven te worden. In plaats van korte termijnbeleid te voeren om het saldo te verbeteren, is het juist nu verstandig om beleid te richten op de uitdagingen en gezonde overheidsfinanciën op de lange termijn. De Europese begrotingsregels bieden hiervoor volgens de Studiegroep meer ruimte dan soms wordt verondersteld. De Studiegroep adviseert het volgende kabinet snel werk te maken van de schokbestendigheid van huishoudens en bedrijven. Met hervormingen op de arbeidsmarkt, in het belastingstelsel en op de woningmarkt kunnen mensen en bedrijven weerbaarder worden.
2. Lange termijn: Zorg voor gezonde overheidsfinanciën
Wanneer de economie in rustiger vaarwater is gekomen, zal duidelijk worden wat de precieze budgettaire gevolgen zijn. Op dat moment kan worden bekeken of de schuld zich naar een aanvaardbaar en wenselijk niveau beweegt. Er is een reëel risico dat de inkomsten en uitgaven blijvend uit balans zijn; de houdbaarheid is nu al verslechterd en de zorgkosten groeien snel.
De Studiegroep adviseert daarom om geen extra langjarige verplichtingen aan te gaan waar geen structurele uitgavenverlagingen of belastingverhogingen tegenover staan. Er is geen ruimte voor per saldo extra uitgaven of lastenverlichting. Dat zal een eventueel ingrijpen op lange termijn immers vergroten, wat ingrijpen harder en daarmee moeilijker maakt. Alles afwegend is de Studiegroep van oordeel dat het huidige pad van inkomsten en uitgaven voor de komende kabinetsperiode het budgettaire anker zou moeten zijn.
3. De politiek moet zorgen dat het weloverwogen keuzes kan maken
Politiek gaat om het verdelen van schaarse middelen. Om zo goed mogelijk keuzes tegenover elkaar te kunnen zetten, zou er idealiter één moment in het jaar zijn waarop over de verdeling van geld en over prioriteiten wordt besloten. Immers, als keuzes in de tijd achter elkaar worden gemaakt in plaats van op één moment, vindt geen afweging tussen de verschillende keuzes plaats. De Studiegroep herbevestigt daarom het belang van één besluitvormingsmoment. Ook wordt geadviseerd om lange termijndoelen vast te leggen in het regeerakkoord om zo effectiever te kunnen sturen op concrete doelen en brede welvaart.
Daarbij is het belangrijk dat politici weloverwogen kunnen kiezen waar meer en waar minder geld naartoe gaat. Dat vraagt om een gelijke behandeling van alle collectieve sectoren. Op dit moment is het zo dat de zorg automatisch extra geld krijgt voor kwaliteitsstijging. In tegenstelling tot alle andere collectieve sectoren is hiervoor geen politiek besluit nodig. Dat zou het volgens de Studiegroep echter wel moeten zijn. Automatisch extra geld voor de zorg betekent namelijk minder geld voor onderwijs, defensie, koopkracht of andere doelen. De Studiegroep adviseert het volgende kabinet zich hier bewust van te zijn en indien gewenst het beleid aan te passen.
De Studiegroep beveelt in dit kader ook aan om in de eerste plaats te communiceren over de daadwerkelijke ontwikkeling van de inkomsten en uitgaven in plaats van alleen maar over de wijzigingen die het kabinet daarin aanbrengt. Door de focus op de wijzigingen van beleid is in het verleden ten onrechte het gevoel ontstaan dat er op de zorg bezuinigd zou zijn en de belastingen zouden zijn verlaagd. In de praktijk zijn de zorguitgaven echter steeds gestegen en de belastingen ook.
4. Zorg voor heldere begrotingsafspraken en discipline
Ongeacht het economisch tij is beheersing van de begroting altijd nodig. Om dat te bewerkstelligen moeten er aan het begin van een kabinetsperiode duidelijke afspraken worden gemaakt over hoeveel er per jaar maximaal mag worden uitgegeven en hoe hoog de belastingen en premies zijn. Dat dwingt politici om keuzes te maken en het voorkomt dat volgende generaties met een rekening worden opgezadeld. Hiervoor is het van belang dat de begrotingsregels begrijpelijk en uitlegbaar zijn. Daarom heeft de Studiegroep de bestaande begrotingssystematiek kritisch tegen het licht gehouden en voorgesteld deze op onderdelen aan te passen.
