Nieuw vrijgegeven overheidsdocumenten laten zien hoe de beslissing om niet-bezwaarmakers in box 3 geen compensatie te geven tot stand is gekomen. De stukken, openbaar gemaakt via de Wet open overheid (WOO), tonen dat het ministerie van Financiën in 2022 erkende dat grondrechten waren geschonden. Toch werd besloten tot een beperkte compensatie, wat nu mogelijk als juridisch wankel kan worden beschouwd.
Grondrechten geschonden, maar geen compensatie
Uit interne nota’s van het ministerie blijkt dat ambtenaren al vroeg waarschuwden voor juridische en maatschappelijke risico’s als alleen bezwaarmakers zouden worden gecompenseerd. In april 2022 benadrukte het ‘team-box 3’ binnen Financiën dat burgers ‘geschonden waren in hun grondrechten’ en dat dit mogelijk zou leiden tot extra rechtszaken.
Toch koos het kabinet-Rutte IV ervoor om alleen belastingplichtigen die tijdig bezwaar hadden ingediend compensatie te geven. Dit scheelde werk voor de Belastingdienst en voorkwam verdere schade aan de schatkist.
Een compromisvoorstel om alleen niet-bezwaarmakers met een vermogen tot €500.000 te compenseren werd medio 2022 verworpen. Ambtenaren achtten deze ‘knip’ juridisch onhoudbaar.
Draaipunt: grondrechten niet langer doorslaggevend
In augustus 2022 verschoof het argument binnen Financiën. Waar eerder de schending van grondrechten centraal stond, werd nu geconcludeerd dat elke vorm van compensatie ‘op een bepaalde manier als onrechtvaardig kan worden beschouwd’. Dit betekende een omslag in de argumentatie: de focus lag niet langer op herstel van geschonden rechten, maar op praktische uitvoerbaarheid en de juridische haalbaarheid van beperkte compensatie.
De Belastingdienst liet weten dat extra werk door het kerstarrest al leidde tot vertragingen in andere fiscale hervormingen. Daarom werd besloten om niet-bezwaarmakers geen herstel te bieden.
Wat betekent dit voor de lopende rechtszaken?
Ruim vier jaar na het kerstarrest van de Hoge Raad is er nog geen definitieve uitspraak over de positie van niet-bezwaarmakers. Er lopen momenteel vier proefprocedures bij verschillende rechtbanken. De uitkomst hiervan kan bepalen of honderdduizenden belastingbetalers alsnog recht hebben op compensatie.
De nu vrijgegeven documenten kunnen hierbij een belangrijke rol spelen. Ze laten zien dat de overheid aanvankelijk zelf erkende dat de heffing in strijd was met grondrechten, maar later van koers veranderde. Dit kan in de rechtszaken worden aangevoerd als argument dat de beslissing om niet-bezwaarmakers uit te sluiten onterecht was.
Als de belangenorganisaties in hoger beroep gelijk krijgen, kunnen alle belastingbetalers met definitieve aanslagen uit de betreffende jaren alsnog compensatie claimen. Dit zou een nieuwe miljardenstrop voor de schatkist betekenen.
Wil jij de uitdaging aangaan met fiscale compliance?
Download dan ons kennisdocument.
