Dat Nederland kampioen belastingvoordelen is werd onlangs nog bevestigd. Of het volgende kabinet eindelijk eens flink gaat snijden in alle vrijstellingen en aftrekposten is nog maar de vraag. Nederland staat samen met Rusland aan kop als het gaat om de hoeveelheid uitzonderingen op de standaard belastingregels. De vaderlandse wetgeving zit vol met afwijkingen die leiden tot wat fiscalisten belastinguitgaven noemen, oftewel misgelopen opbrengsten voor de schatkist.
Nuancering
De hoge notering in de lijst van de Global Tax Expenditure Database (GTED) behoeft overigens wel enige nuancering, schrijft het FD. Dat schrijven de samenstellers ook. De database gaat namelijk uit van de opgaven die landen zelf doen van hun belastinguitgaven. Daar zitten grote verschillen.
Er zijn landen die niet of nauwelijks iets rapporteren over de uitzonderingen die ze hanteren. In Nederland spreekt men al snel van een afwijking en dus van belastinguitgaven. De toppositie is dus voor een deel een kwestie van definitie.
Relativering inkomstenbelasting
Nederland liep tot 2014 vanwege alle bijzondere regelingen in de inkomstenbelasting ongeveer 1,5% van het bruto binnenlands product mis aan inkomsten. In dat jaar stegen de misgelopen opbrengsten plotseling naar ruim 10% van het bbp doordat onder andere de heffingskortingen onder de belastinguitgaven werden geschaard.
Die relativering doet niets af de grote hoeveelheid belastinguitzonderingen in Nederland. Ook als die niet bedoeld zijn voor de herverdeling van inkomen. Daarvoor is belastingheffing een algemeen geaccepteerd instrument. Maar dat geldt niet voor de ruim negentig andere bijzondere regelingen.
Ongewenste gevolgen
Fiscalisten en economen zijn vaak kritisch over fiscaal instrumentalisme. Zoals we eerder schreven blijkt dat de doeltreffendheid van belastinguitgaven vaak slecht(er) in de gaten wordt gehouden dan het geval is bij andere overheidsuitgaven. Dat kan niet alleen voor onbedoelde maar ook onwenselijke gevolgen zorgen. De samenstellers wijzen op de maatregelen betreft eigenwoningbezit. In de praktijk leiden die tot grotere inkomensverschillen.
Op het gebied van transparantie scoort Nederland weliswaar goed maar er is wel sprake van doorgeslagen instrumentalisme. Hoe dan ook maken de grote hoeveelheden uitzonderingen het belastingstelsel bijzonder complex. Dat is lastig voor de belastingbetaler maar ook de Belastingdienst.
Rommelzolder
Ondanks de jarenlange oproepen om het een en ander te vereenvoudigen is er nauwelijks iets veranderd. Toenmalig staatssecretaris van Financiën Eric Wiebes sprak in 2014 over een rommelzolder die moest worden opgeruimd. Verschillende experts constateerden recentelijk nog dat er ook in de afgelopen kabinetsperiode niets is veranderd.
Hoogleraar sociale en fiscale regelgeving Koen Caminada en emeritus hoogleraar fiscaal economie Leo Stevens haalden in aanloop naar de kabinetsformatie een blauwdruk voor belastinghervorming uit 2017 van de plank. Naast de hypotheekrenteaftrek zien zij graag dat de zelfstandigenaftrek snel wordt afgebouwd omdat deze verstorend werkt op de arbeidsmarkt. De fiscale faciliteiten voor ondernemers kunnen een stuk simpeler wat hen betreft.
Vooruitzicht
De wetenschappers signaleren dat de overheid steeds meer moet bijsturen op het gebied van de inkomensverdeling. Dat levert dus steeds meer complexiteit op. Maar het werkt ook verstorend, bijvoorbeeld op het moment dat belastingplichtigen door de afbouw van inkomensafhankelijke kortingen en toeslagen nauwelijks nog iets overhouden van hun laatst verdiende euro.
Volgens Caminada en Stevens ziet het er niet naar uit dat Nederland er over vier jaar veel beter voor staat op het gebied van belastinguitgaven. Een van de belangrijkste oorzaken daarvan is de politieke versplintering. Deze gaat ten koste van de fiscale expertise schrijven de hoogleraren. Dat is nodig om tot een daadkrachtig en consistent doordacht beleid te komen, aldus het FD.
