Financiële leidinggevenden frauderen niet met cijfers voor persoonlijk gewin, maar omdat hun omgeving het hen heel makkelijk maakt en soms zelfs aanmoedigt. Dat concludeert Kristina Linke, universitair docent aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ze spreekt van een complex sociaal proces dat leidinggevenden in kleine stapjes over de grens trekt tussen creatieve boekhouding en fraude. Dat meldt het FD.
5 elementen van fraude
Het proces bestaat uit vijf elementen, waarbij conformiteit, loyaliteit aan het bedrijf en groepsgevoel een grote rol spelen. Maar ook een gebrek aan besef van wat ‘fout’ is, speelt volgens Linke mee. Fraudeurs kunnen volgens haar vaak niet aangeven wanneer ze precies in de fout zijn gegaan.
Financial executives
Het onderzoeksteam van Linke interviewde dertien voormalige C-level financial executives van beursgenoteerde bedrijven die in de Verenigde Staten veroordeeld zijn voor fraude. Van de dertien hadden er elf een Amerikaanse CPA-titel (vergelijkbaar met een Nederlandse RA in accountancy) en waren dus geschoold in financiële verslaggeving.
Teamsport
Linke stelt dat de onderzoekers niet hebben kunnen vaststellen dat de fraudeurs het voor het geld deden. Verslaggevingsfraude wordt eerder veroorzaakt door een proces van socialisatie. De financial executive heeft vanuit zijn positie de formele verantwoordelijkheid voor de fraude, maar vaak zijn er meerdere mensen bij betrokken.
Goedpraten
Het sociale proces dat leidt tot fraude volstrekt zich in kleine stappen en drijft de financial executive langzaam tot het plegen van fraude. Daarbij is sprake van groepsdruk, het willen bijdragen aan het succes van het bedrijf, maar soms ook de angst om een baan te verliezen of om een promotie te missen. Daarnaast worden andere betrokkenen, zoals externe accountants, vaak ingezet om het frauduleuze proces goed te praten. “De legitimering voor fraude wordt vaak uit anderen gehaald. De accountantsgoedkering wordt vaak veel te ruim geïnterpreteerd”, aldus de onderzoekster.
Preventie
Hoe valt het te voorkomen? Volgens Linke is communicatie de voor de hand liggende oplossing. “De fraudeurs hadden geen besef van het sociale proces. Er ligt een preventieve taak bij de opleidingen om ze daar bewust van te maken. En bij huidige professionals kun je denken aan cursussen. Maar ook de Raad van Toezicht en de Raad van Commissarissen moeten er alert op zijn. En tenslotte: externe accountants moeten dit proces ook begrijpen. Ze realiseren zich niet hoe vaak zijzelf bij hun klanten als legitimering worden gebruikt.”
